پنج استراتژی تاب‌آوری کسب و کارها

قبل از بحث درباره استراتژی‌های تاب‌آوری بهتر است کمی درباره مفهوم تاب‌آوری و استراتژی بدانیم. تاب‌آوری در مفهوم شرکتی به معنی توانایی مقاومت در برابر بحران‌ها و ریسک فاکتورهاست. تاب‌آوری در کسب و کارها عبارتست از توانایی‌های ساختاری و سیستمی که باعث می‌شود شرکت‌هاه ظرفیت لازم برای مقابله با بحران‌ها را داشته باشد. تاب‌آوری قابلیت‌هایی برای کسب و کارها بوجود می‌آورد که بتوانند با وجود شرایط نامطلوب به بقا ادامه داده و در مسیر بازگشت و رشد قرار گیرند. ظرفیت تاب‌آوری به بقای بلندمدت شرکت کمک می‌کند.

استراتژی، کسب و کار یک شرکت را در برابر ریسک‌های بالقوه حمایت می‌کند و به برنامه‌ریزی برای تاب‌آوری وبقا در شرایط آشفته کمک می‌کند. استراتژ‌ی‌های تاب‌آوری بر روش‌ها و ابزارهای جدید برای مواجه با تغییرات پیچیده تاکید دارند که به انطباق‌پذیری و سازگاری سریع در شرایط عدم اطمینان و بهره‌گیری از فرصت‌های جدید کمک می‌کنند.

پاندمی کرونا شرایطی را در کشور بوجود آورده است که بیشتر کسب و کارها به بقا می‌اندیشند و پایان بحران کرونا نیز لزوما به معنی بازگشت به دوره ماقبل بحران نیست. لذا کارآفرینان و مدیران ارشد برای کاهش تهدیدها و افزایش امکان بقا و بهره‌گیری از فرصت‌های آتی در دوره پساکرونا به استراتژی‌های تاب‌آوری نیاز دارند. یعنی کسب و کارها برای بقا (تاب‌آوری) بایستی کلان‌نگری (استراتژیک عمل کردن) داشته باشند. بر اساس تجارب شرکت‌های مشاوره‌ای برتر جهان و مصاحبه با کارآفرینان، ابعاد استراتژی‌های تاب‌آوری در دانشکده کارآفرینی دانشکاه تهران در پنج بخش بررسی شده است.

در چارچوب پنج استراتژی تاب‌آوری، برخی اقدامات سریع برای کسب و کارها معرفی شده‌اند که می‌توانند به بقا کمک کنند. این اقدامات از گزارش‌های مراکز بین‌المللی استخراج و سپس در پرسشنامه بومی‌سازی شده است. در مرحله بعد، پرسشنامه الکترونیکی در کل کشور توزیع گردید. نتایج این بخش بصورت نمودار در ادامه تحلیل و بررسی شده است. همچنین لیستی از اقدامات کسب و کارهای داخلی و بین‌المللی در قالب جداول معرفی شده‌اند.

استراتژی تاب‌آوری اول /سرمایه انسانی

سرمایه انسانی بازوی شرکت‌ها برای دستیابی به اهداف است. نیروی انسانی منبع شایستگی‌های فنی و ارتباطی و غیره است. یکی از مهمترین وظایف مدیران در مواجهه با بحران کرونا توجه به اقدامات پیشگیرانه و حمایتی است تا بتوان محیط کار ایمن و سلامت ایجاد کرد. و کارکنان کماکان احساس کنند که سازمان برای آنها ارزش قائل است. حمایت از کارکنان در این شرایط بر تعهد بلندمدت کارکنان تاثیر مثبت دارد. تشویق کارکنان به اقدامات ابتکاری و مشارکت فعالانه آنها برای کاهش پیامدهای بحران ضروری است. از دست دادن نیروهای با استعداد در زمان فعلی، در دوران پسا کرونا به سادگی قابل جبران نخواهد بود. همچنین ممکن است برند کارفرمایی شرکت‌ها را تحت تاثیر منفی قرار دهد. بررسی دیدگاه‌های پاسخگویان پرسشنامه اقدامات ابتکاری مرتبط با استراتژی سرمایه انسانی در نمودار زیر نشان می‌دهد که موارد بهداشتی و سلامت در محیط کار امتیاز بالاتری دارند و موضوعات مرتبط با کارایی در محیط کار مانند برنامه‌ریزی جانشینی و تشکیل تیم‌ها اهمیت کمتری دارد. یعنی اول سلامتی بعد کارایی.

به منظور حمایت از سرمایه‌های انسانی در شرکت‌های ایرانی در مقابله با ویروس کرونا راهکارهای زیر پیشنهاد می‌گردد:

1- تاکید بر موقتی بودن بحران و بازگشت کارکنان به محیط کار بعد از برقراری شرایط عادی

2- تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌های بهداشتی، مراقبتی و پیشگیرانه

3- ارائه آموزش‌های خاص مراقبتی و پیشگیرانه به کارکنان در محیط کار

4- ارائه آموزش‌های تخصصی مورد نیاز به کارکنان بصورت مجازی

5- بکاربردن اقدامات مراقبتی و پیشگیرانه و نظارت دقیق بر اجرای دستورالعمل‌های مرتبط

6- بررسی امکان دورکاری و تعیین معیارهای ارزیابی عملکرد کارکنان در دوره دورکاری

7- کاهش ساعت کاری و بررسی ساعت کاری انعطاف‌پذیر

8- تلاش برای پرداخت حقوق و مزایای کارکنان تا حد امکان

9- بکارگیری اقدامات ابتکاری برای حفظ کارکنان به جای تعدیل نیرو مانند پرداخت بخشی از حقوق، کاهش پرداخت مزایا بصورت موقت

10- برگزاری جلسات بصورت ویدئو کنفرانس

11- حمایت روانی از کارکنان با اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی برنامه‌ها و اقدامات

12- تشویق کارکنان به ارائه پیشنهادات ابتکاری و کاربردی مرتبط با مدیریت بحران

جدول زیر برخی از اقدامات ابتکاری شرکت‌های داخلی و شرکت‌های معروف بین‌المللی در حوزه سرمایه انسانی برای مدیریت بحران را نشان می‌دهد:

استراتژی تاب آوری دوم/ بازاریابی و فروش

بازاریابی، فرایند برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های قیمت‌گذاری، تبلیغات و فروش کالاها و خدمات است. با شروع بحران کرونا جامعه از نظر روانی و اقتصادی آسیب دیده است. مشتریان برای انطباق خود با بحران، عادات و رفتار خرید خود را تغییر داده‌اند. لذا شرکت‌ها در این دوران برای تطابق با تغییرات بازار و انطباق با رفتارهای جدید مصرف‌کنندگان بایستی اقدامات مناسبی اتخاذ نمایند. نکته مهمی که باید مدنظر داشت آن است که استراتژهای بازاریابی با مزیت‌های رقابتی در ارتباط مستقیم است و می‌تواند به افزایش نقدینگی در شرایط فعلی کمک مستقیم کند. لذا شرکت ها بایستی هوشمندانه اقدامات ابتکاری در عناصر اصلی آمیخته بازاریابی (مکان، محصول، قیمت و ترویج) را استفاده نمایند.

بررسی دیدگاه‌های پاسخگویان پرسشنامه اقدامات ابتکاری مرتبط با استراتژی فروش وبازاریابی در نمودار زیر نشان می‌دهد که حفظ اعتماد مشتری، بکارگیری روش‌های جایگزین مانند فروش آنلاین، حضور در سوپرمارکت‌های بزرگ، پیش بینی تغییرات در رفتار مشتری دارای اولویت بالاتری هستند. ولی مشارکت با شرکت‌های دیگر برای بازاریابی و فروش اهمیت کمتری دارد.

راهکارهای زیر برای ارتقای توانمندی بازاریابی شرکت‌ها در مدیریت بحران ارائه می‌گردد:

1- بهره‌مندی از سایر روش‌های فروش مانند فروش آنلاین

2- توسعه سبد محصولات با نوآوری سریع مبتنی بر نیازهای مشتریان

3- اجتناب از سوء استفاده از بحران برای کسب سودهای کوتاه مدت در راستای بازاریابی اجتماعی

4- برقراری ارتباط مداوم با مشتریان از طریق کانال‌های مختلف (تلفن، پیام کوتاه، ایمیل و شبکه‌های اجتماعی)

5- تقویت شبکه توزیع محصولات.

6- رصد دائمی اقدامات بازاریابی رقبای محلی و بهترین‌های صنعت

7- بهینه‌کاوی از بهترین تجربیات و اقدامات بین‌المللی

8- اقدامات ابتکاری در خصوص مقابله با افت تقاضا

9- توجه به انتظارات مشتریان در بخش‌های مختلف بازار

10- توجه به اولویت‌گذاری مشتریان و محصولات

جدول زیر برخی از اقدامات ابتکاری شرکت‌های داخلی و شرکت‌های بین المللی در بازاریابی و فروش را نشان می دهد.

استراتژی تاب‌آوری سوم/ مدیریت زنجیره تامین مواد اولیه

زنجیره‌ تامین شامل شبکه‌ تامین‌کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان، عمده فروشان و خرده فروشان است که به تامین مواد اولیه و حمل و نقل کمک می کنند. مدیریت زنجیره تامین عبارت است از فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل عملیات مرتبط با زنجیره تامین و جابجایی و موجودی انبار با هدف حداقل سازی هزینه‌ها و حداکثر سازی کارایی و سود. به دلیل افت تولید درکشورهای مختلف، محدودیت جابجایی بین کشورها مشکلات زیادی را در زنجیره تامین کسب وکارها بوجود آورده است، لذا بایستی با اقداماتی ابتکاری این مشکلات تامین مواد اولیه را کاهش داد.

بررسی دیدگاه‌های پاسخگویان پرسشنامه اقدامات ابتکاری مرتبط با زنجیره تامین در نمودار زیر نشان می‌دهد که شناسایی ریسک‌ها و پایش اطلاعات زنجیره تامین، یافتن راهکارهای حمل و نقل و لجستیک با هدف جلوگیری از وقفه و کارآفرینی و نوآوری در تامین مواد اولیه و زنجیره تامین اهمیت زیادی دارد.

راهکارهای زیر برای ایجاد ثبات در زنجیره تامین شرکت‌ها در مدیریت بحران به شرح زیر ارائه می‌گردد:

1- شناسایی و ارزیابی ریسک های زنجیره تامین و اولویت‌بندی آنها

2- ارتباط مستمر با تامین کنندگان و آگاهی از شرایط تولید و توزیع آنها

3- حمایت مالی/غیرمالی از شرکای زنجیره تامین

4- شناسایی تامین کنندگان جایگزین

5- شناسایی مواد اولیه جایگزین

6- تمرکز بر مدیریت تقاضا و برنامه‌ریزی تامین و تولید بر اساس آن

7- تشکیل تیم اقدام مشترک زنجیره تامین برای مقابله با بحران

8- تسریع در برنامه‌ریزی لجستیک و توجه ویژه به حمل و نقل مواد

جدول زیر برخی از اقدامات ابتکاری شرکت‌های داخلی و معروف بین‌المللی در مدیریت زنجیره تامین را نشان می دهد.

استراتژی تاب‌آوری چهارم/ مدیریت مالی

مدیریت مالی به مدیریت منابع و مصارف شرکت به صورت کارا و اثربخش اطلاق می‌گردد. نظام مالی شامل برنامه‌ریزی مالی، پایش، کنترل تعهدات مالی مشتریان و حساب های دریافتنی و تعهدات مالی به تامین‌کنندگان، کنترل بودجه عملیاتی و صورت درآمد-هزینه را شامل می‌شود. در دوره بحران کرونا مدیریت هوشمندانه مالی می‌تواند بقا را تضمین نماید. بحران کرونا باعث کاهش تقاضا و در نتیجه کاهش فروش بسیاری از کسب‌وکارها شده است، لذا در چنین شرایطی، جریان نقدینگی که حیات کسب‌وکارها به آن وابسته است با مشکل مواجه کرده است و تمرکز بر مدیریت منابع مالی و انضباط مالی را ضروری نموده است.

بررسی دیدگاه‌های پاسخگویان پرسشنامه اقدامات ابتکاری مرتبط تاب‌آوری مالیدر نمودار زیر نشان می‌دهد که کاهش هزینه‌های غیرضروری، افزایش زمان بازپرداخت بدهی‌ها و حساب‌های پرداختنی، ارزیابی تعهدات و حفظ سطح و مقدار نقدینگی دارای اولویت بالاتری هستند، ولی فروش اموال مازاد ضرروت کمتری دارد.

راهکارهای زیر برای بهینه‌سازی منابع مالی در مقابله با کرونا ویروس ارائه می‌گردد:

1- مدیریت جریان نقدینگی و حصول اطمینان از انضباط مالی.

2- کاهش هزینه‌های غیرضروری و اتخاذ رویکرد سخت‌گیرانه در هزینه‌کرد

3- تهیه جدول زمانبندی تسویه بدهی و تعهدات شرکت.

4- بررسی گزینه‌های دریافت وام و تامین اعتبارات.

5- بررسی تعهدات مالی و غیرمالی شرکت در شرایط فورس ماژور.

6- متوقف ساختن پروژه‌های بلند مدت و کمتر ضروری.

7- اولویت بندی اجرای برنامه‌های توسعه‌ای شرکت.

8- بررسی راهکارهای تامین مالی جمعی و تسهیلات اعتباری سریع.

9- بکارگیری رویکرد تاخیری در بازپرداخت بدهی ها و حساب های پرداختنی در صورت امکان با هدف حفظ نقدینگی

10- بکارگیری رویکرد تعجیلی دریافت مطالبات، حساب های دریافتنی و بدهی ها در صورت امکان با هدف افزایش نقدینگی

جدول زیر برخی از اقدامات ابتکاری شرکت‌های داخلی و شرکت‌های معروف‌بین المللی در تاب‌آوری مالی را نشان می دهد.

استراتژی تاب‌آوری پنجم/ تفکر استراتژیک و کارآفرینانه

تفکر استراتژیک فرآیندی است که بواسطه آن، مدیران با نگریستن در سطح کلان و کل نگری، دیدگاه متفاوتی از شرکت و محیط یافته و روندهای آینده صنعت را مشخص می کنند. تفکر استراتژیک را می‌توان فرآیند تحلیل و ارزیابی محیط کسب‌وکار، خلق چشم‌انداز آینده و توسعه اقدامات ابتکاری برای دستیابی به اهداف کلان شرکت تلقی نمود. این تفکر علاوه بر تحلیل های کمّی و عددی بر نگرش کارآفرینانه، خلاقانه و غیرخطی تاکید دارد. در دوره بحران کرونا که ویژگی آن تغییر انتظارات مشتری، کارکنان و ذی نفعان است، تفکر استراتژیک به عنوان هسته مرکزی خلق مزیت رقابتی تلقی می‌گردد، تا بتوان با تغییرات همسو شد و پاسخ مناسبی ارائه داد.

بررسی دیدگاه‌های پاسخگویان پرسشنامه اقدامات ابتکاری مرتبط با تفکر استراتژیک و کارآفرینانه در نمودار زیر نشان می‌دهد که تعهد مدیران ارشد برای پذیرش شرایط و اقدامات عملی، تدوین سناریوهای مختلف برای کسب‌وکار و آمادگی اصلاح مدل کسب‌وکار دارای اولویت بالاتری هستند.

راهکارهای زیر برای تقویت تفکر استراتژیک و کارآفرینانه مدیران ارشد شرکت‌های در مقابله با کرونا ویروس ارائه می‌گردد:

1- رصد دائمی تغییرات و تحلیل محیط کسب‌وکار و اقتصاد کلان و سیاست های دولت

2- ترسیم چشم‌اندازهای جدید شرکت

3- تدوین برنامه ها بر اساس مزیت‌ها و متناسب با شرایط

4- توسعه و بکارگیری سبک رهبری متناسب شرایط بحران، سبک اقتدارگرایانه و یا مشارکتی

5- تلاش برای ارائه ارزش پیشنهادی مدل کسب‌وکار متناسب با انتظارات فعلی مشتریان

6- توجه به روندهای پیش روی کسب‌وکار در دوره بحران و پساکرونا

7- بکارگیری رویکردها و روش جدید کارآفرینانه

8- توجه به مسئولیت اجتماعی کسب و کار

جدول زیر برخی از اقدامات ابتکاری شرکت‌های داخلی و شرکت‌های معروف بین‌المللی در حوزه اقدامات ابتکاری تفکر استراتژیک و کارآفرینانه را نشان می دهد.

منبع: گزارش استراتژی‌های تاب‌آوری کسب و کار- دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران

مطالب مرتبط:
ریسک‌های کسب و کار در شرایط کرونا
کسب و کارها در بحران کرونا به روایت آمارهای رسمی